Một nỗi bồn chồn ghê gớm, giống như một con đói đang cào cấu Martin. Gã thèm khát được nhìn người con gái mà đôi bàn tay thon thả đã xiết chặt đời gã bằng cái nắm của một người khổng lồ. Gã không có đủ cam đảm để gặp nàng. Gã sợ rằng có thể là đến quá sớm, và như thế gã sẽ vi phạm vào một điều đáng sợ của lễ nghi đáng sợ mà người ta gọi là xã giao.

Gã ở hàng giờ trong hai thư viện Oakland và Berkelay, điền tên vào những thẻ mượn sách cho gã, cho chị Gertrude cho cô Marian và cho Jim - anh chàng này đồng ý cho làm như thế với điều kiện phải trả lại bằng nhiều cốc bia. Bốn tấm thẻ cho phép gã mượn được nhiều sách, gã thắp đèn hơi rất khuya trong buồng người giúp việc và Higghinbotham đã bắt gã trả thêm năm mươi xu một tuần vì chuyện đó.

Nhưng những cuốn sách gã đọc chỉ làm gã thêm băn khoăn. Mỗi trang trong mỗi cuốn sách là một lỗ nhỏ để nhìn vào trong lĩnh vực tri thức. Sự thèm khát của gã được nuôi dưỡng bằng những cái gã đọc và ngày càng tăng lên. Hơn nữa, gã không biết bắt đầu từ đâu và luôn cảm thấy đau khổ vì sự thiếu chuẩn bị của mình. Những điều tầm thường nhất mà gã có thể biết chắc rằng người đọc nào cũng hiểu thì gã lại không hiểu. Trong những bài thơ gã đọc với hứng thú điên cuồng gã cũng thấy như thế. Gã đọc thêm nhiều bài thơ của Swinburne mà trong cuốn Ruth ượn không có; bài "Dolores" gã hiểu hoàn toàn. Nhưng chắc chắn Ruth không thể hiểu được bài đó, gã cả quyết như vậy. Sống một cuộc đời tinh khiết như nàng thì làm sao có thể hiểu nổi? Rồi, ngẫu nhiên gã đọc thơ của Kippling 1, gã bị cuốn đi bởi âm thanh, nhạc điệu bởi tính chất trữ tình kỳ ảo toát ra từ lời thơ ca ngợi những sự vật thường ngày quen biết. Gã kinh ngạc trước tình cảm của con người đối với cuộc sống và tâm lý sâu sắc của nhà thơ. "Tâm lý" là một từ mới trong vốn từ ngữ của Martin. Gã đã mua một cuốn từ điển. Điều này đã làm cho số tiền dành dụm của gã hao hụt và kéo gần lại cái ngày gã phải đi biển để kiếm thêm. Hơn nữa, nó lại làm cho Higghinbotham bực bội vì hắn muốn gã dùng món tiền này để trả tiền trọ thì hơn.

Ban ngày gã không dám đến nơi Ruth ở, nhưng đêm đến người ta thấy gã lén lút như một thằng ăn trộm quanh nhà ông Morse, mắt lấm lét nhìn lên cửa sổ và gã yêu ngay cả những bức tường che chở cho nàng. Nhiều lần gã suýt bị anh em của nàng bắt gặp vì có lần gã cứ lẵng nhẵng đi theo ông Morse xuống phố, ngắm nhìn mặt ông trong ánh đèn, lòng ước ao giá có một tai nạn gì nguy hiểm đến tính mạng ông bất chợt xảy ra để gã có thể lao vào cứu cha nàng. Một đêm, sự chờ đợi của gã đã được đền bù, gã thoáng nhìn thấy Ruth trong khung cửa sổ tầng gác thứ hai. Gã nhìn thấy đầu nàng, đôi vai nàng, cánh tay nàng, giơ lên khi nàng sửa lại mái tóc trước gương. Chỉ là một phút chốc thôi nhưng đối với gã là cả thời gian dài, trong khoảng thời gian đó, máu gã biến thành rượu và reo vang trong mạch máu. Rồi nàng kéo rèm xuống: đúng là buồng của nàng - Gã đã biết chắc thế. Và từ đó về sau gã cứ lảng vảng tới đó luôn, đứng nấp sau một gốc cây trong bóng tối,bên kia đường miệng hút thuốc lá liên miên. Một buổi chiều, gã nhìn thấy mẹ nàng từ ngân hàng đi ra. Đây là một điều xác định thêm cho cái khoảng cách không lồ ngăn cách Ruth với gã. Nàng thuộc về giai cấp có quan hệ với ngân hàng. Suốt đời gã chưa bao giờ bước chân vào một ngân hàng, và gã vẫn nghĩ rằng những tổ chức này chỉ là nơi lui tới của những người rất giàu có, rất quyền thế.

Ở một khía cạnh nào đó, gã đã trải qua một cuộc cách mạng về tinh thần. Sự trong sạch, tinh khiết của nàng gây cho gã một phản ứng, và gã cảm thấy trong con người gã có một đòi hỏi cấp thiết phải được trong sạch. Gã phải thế nếu gã muốn luôn luôn xứng đáng để được hít thở trong một làn không khí với nàng. Gã đã đánh răng, chải tay bằng bàn chải rửa bát ãi đến tận hôm gã thấy trong cửa hiệu dược phẩm một bàn chải móng tay và đoán được cách dùng nó. Lúc gã hỏi mua, người bán nhìn vào móng tay gã, mời gã mua thêm một cái giũa móng tay. Và như thế gã đã có thêm một đồ dùng để trang sức. Gã tìm thấy trong thư viện một cuốn sách nói về cách giữ gìn thân thể, lập tức gã tạo ình thói quen sáng nào cũng tắm nước lã, làm cho Jim thấy làm lạ lùng và Higghinbotham kinh ngạc: hắn vốn rất ghét cái thói học đòi làm sang như vậy và hắn đang tính toán chi li xem có nên bắt Martin chịu thêm một khoản tiền nước nữa không. Thêm một bước nữa là gã nghĩ đến chuyện mặc quần áo có nếp gấp. Và vì đã có ý nghĩ ấy trong đầu, gã nhận thấy rất nhanh sự khác nhau giữa cái ống quần "bụng" ra đầu gối của giai cấp công nhân và ống quần thẳng tắp từ đầu gối tới chân của những người thuộc tầng lớp trên. Hơn nữa, gã cũng hiểu tại sao như vậy, gã nhào vào đầu bếp của chị, tìm bàn là và tấm gỗ kê để là. Thoạt đầu, gã gặp phải rủi ro đốt cháy một cái quần, phải mua một cái khác - việc đó lại làm cho ngày gã phải đi biển nhích tới gần hơn.

Nhưng sự cải tạo còn ăn sâu hơn là cái biểu hiệu ở bề ngoài ấy. Gã vẫn hút thuốc nhưng thôi không uống rượu nữa. Từ trước nay, đối với gã, uống rượu dường như là một điều dĩ nhiên đối với đàn ông, và gã rất tự hào về tửu lượng của mình, gã có thể vẫn uống trong khi hầu hết những người khác đã say gục xuống bàn. Bất cứ lúc nào gặp một người bạn thủy thủ, mà ở San Francisco thì có nhiều lắm - gã vẫn đãi họ và họ cũng đãi gã như xưa, nhưng gã chỉ gọi lấy ình bia nhẹ hay rượu gừng và uống vui vẻ mặc cho họ chế giễu. Và khi họ bốc lên cơn say bí tỉ, gã ngồi quan sát cái con thú đã bắt đầu nổi dậy chế ngự họ và gã thầm cảm ơn Chúa là gã đã không còn như họ nữa. Họ có những giới hạn phải quên đi, và khi họ say, tâm hồn đần độn, mờ mịt của họ cũng như thần thánh, mỗi người ngự trị trong cái thiên đường của sự hoan lạc say sưa của mình. Đối với Martin thì nhu cầu uống rượu mạnh đã mất rồi. Gã say sưa trong chất men mới, thấm sâu hơn - say sưa với Ruth, người đã đốt lên trong lòng gã ngọn lửa yêu đương, đã cho gã nhìn thấy cuộc sống vĩnh cửu, cao quí hơn; với sách vở đã tung ra hằng hà sa số những ước mơ day dứt trí óc gã và với ý niệm của sự sạch sẽ mà gã đã tạo cho bản thân mình, cái đó đã giúp cho gã có thêm sức mạnh hơn cả trước kia và làm cho toàn thân gã reo vang sự cường tráng.

Một đêm, gã đến rạp hát, ao ước mơ hồ may ra được gặp nàng ở đó; ngồi ở tầng thứ hai, gã đã trông thấy nàng thật. Gã nhìn thấy nàng đi ở tầng dưới với Arthur và một người trẻ tuổi lạ mặt, tóc như cái nồi úp trên đầu 2, đeo kính; nhìn hắn tự nhiên lòng gã nổi lên một nổi lo lắng, ghen tuông. Gã thấy nàng ngồi ở dãy ghế gần ban nhạc, và suốt buổi, hầu như gã không nhìn thấy ai ngoài nàng - đôi vai mảng dẻ trắng ngần, mớ tóc vàng nhạt, mờ mờ ở phía xa. Nhưng cũng có những người khác đang nhìn, thỉnh thoảng nhìn những người chung quanh, gã nhận thấy có hai cô gái trẻ ngồi ở phía trước, cách đó độ mươi ghế, cứ ngoái cổ lại nhìn gã, mỉm cười với đôi mắt rất tàn bạo. Gã vốn là người tính tình cởi mở, dễ dãi. Bản chất gã không phải là người hay hắt hủi người khác. Giá như ngày xưa thì có lẽ gã đã mỉm cười lại và còn đi xa hơn nữa, khuyến khích cho người ta cười. Nhưng bây giờ thì khác rồi. Gã mỉm cười lại, rồi quay đi, cố ý không nhìn về phía đó nữa. Nhưng, nhiều lần, quên mất sự có mặt của hai cô gái, mắt gã lại bắt gặp nụ cười của họ. Gã không thể trong một ngày thay đổi hoàn toàn được, mà gã cũng không thể làm trái với bản chất tốt của gã. Vì thế, những lúc đó gã mỉm cười lại với hai cô gái trong tình bè bạn thật ấm áp. Cái đó không có gì mới lạ đối với gã. Gã hiểu rõ, họ đang chìa cái bàn tay đàn bà của họ ra cho gã. Nhưng bây giờ thì khác rồi. Ở dưới xa xa kia, gần bục của ban nhạc, có người con gái duy nhất trên đời, khác xa hai cô gái cùng giai cấp với gã, khác một cách ghê gớm đến nỗi gã chỉ cảm thấy thương hại và buồn cho họ. Gã ao ước trong lòng giá mà họ có được một chút nhỏ nào lòng tốt và sự rực rỡ của nàng. Nhưng không vì một lẽ gì mà gã lại có thể làm cho họ đau khổ chỉ vì họ muốn với xa. Gã không thích thú gì với điều đó - Gã còn cảm thấy hơi xấu hổ vì chính mình tầm thường họ mới dám làm thế. Gã biết rằng nếu gã thuộc giai cấp của Ruth thì những cô gái kia sẽ không dám tỏ tình như vậy. Mỗi cái liếc mắt của họ, gã cảm thấy như những ngón tay của chính giai cấp gã nắm chặt giữ lại và đưa gã xuống.

Gã rời chỗ trước khi màn hạ, kết thúc hồi cuối vở kịch, chủ tâm muốn được nhìn thấy nàng khi nàng đi ra. Trên vỉa hè, trước cửa nhà hát lúc nào cũng có rất nhiều người đứng, gã có thể kéo mũ sụp xuống mắt và nấp sau vai một người nào đó để nàng khỏi nhìn thấy. Gã theo những người đầu tiên trong đám đông để ra khỏi nhà hát, nhưng gã vừa mới đứng lại ở mép vỉa hè thì hai cô gái nọ đã xuất hiện. Họ đang tìm mình, gã biết thế và lúc đó gã muốn chửi thầm điểm quyến rũ đàn bà trong gã. Qua vỉa hè, đến chỗ rẽ, khi họ tới gần, gã biết họ đã trông thấy mình. Họ bước chậm lại. Một cô chạm vào người gã làm ra vẻ bây giờ mới thấy gã lần đầu. Cô ta mảnh dẻ, nước da ngăm ngăm, và đôi mắt đen láy thách thức. Nhưng đôi mắt cô ấy mỉm cười với gã và gã cũng mỉm cười lại.

"Hello!" Gã nói.

Câu chào thốt ra tự nhiên: gã vẫn thường chào như thế trong những buổi gặp gỡ đầu tiên ở những trường hợp tương tự. Hơn nữa, gã cũng không thể làm khác được. Bản chất đại lượng và giàu tình cảm không cho phép gã làm khác. Cô gái mắt đen mỉm cười hoan hỷ chào đón, ý muốn đúng lại, trong khi cô bạn, tay khoát tay cười rúc rích, cũng tỏ vẻ muốn dừng lại. Gã thoáng nghĩ nhanh: nếu nàng ở nhà hát ra mà trông thấy gã đứng ở đây nói chuyện với hai cô bạn này thì thật không ra làm sao. Rất tự nhiên, làm như một chuyện bình thường, gã bước theo cô gái mắt đen và sóng đôi cùng đi. Gã không vụng về, khi nói không ấp a ấp úng. Gã quen thuộc lắm rồi, đùa cợt, nói tiếng lóng, vài câu dí dỏm để bắt đầu làm quen trong những cuộc gặp gỡ chớp nhoáng như thế này thì gã rất vững. Đến góc phố nơi mà dòng người chảy tràn đi, gã tách mình ra để đi vào một ngõ ngang. Cô gái mắt đen nắm lấy tay gã đi theo và lôi cả cô bạn theo nữa. Cô kêu lên:

"Chậm chứ nào, anh Bill! Đi đâu mà vội thế? Anh không định bỏ rơi chúng em một cách đột ngột thế chứ?"

Gã dừng bước, cười và quay lại giáp mặt họ. Qua vai họ gã có thể nhìn thấy đám đông đi qua dưới ánh đèn. Nơi gã đứng, không sáng lắm, gã có thể nhìn thấy nàng khi nàng đi qua mà không bị trông thấy. Nhất định nàng phải đi qua lối này vì đây là con đường về nhà nàng.

"Tên cô ấy là gì đấy?" Gã hất đầu về phía cô mắt đen, hỏi cô đang cười rúc rích.

"Anh hỏi nó ấy," cô ta ngặt nghẽo trả lời.

"Ừ, tên cô là gì, hở?" gã quay ngoắt về phía cô mắt đen hỏi.

"Thì anh đã cho chúng em biết tên anh đâu?" Cô ta đối lại.

"Ừ thì cô có hỏi tôi đâu?" Gã mỉm cười. "Hơn nữa cô đã đoán được ngay rồi cơ mà; tên là Bill, đúng đấy, đúng đấy."

"Thôi đi anh," Cô nhìn thẳng vào mặt gã, đắm đuối, năn nỉ. "Tên anh là gì, nói thật đi nào?"

Cô lại nhìn gã. Tính chất đàn bà bao thế kỷ nay, từ khi bắt đầu có giới tính, biểu lộ hùng hồn trong khóe mắt con gái. Gã nhìn cô ta với vẻ thờ ơ, biết chắc rằng nếu bây giờ mà gã tấn công, nhất định cô ta sẽ nguây nguẩy, đỏng đảnh bỏ đi, gã mà tỏ ra nhát gan rút lui thì cô ta sẽ chơi cái trò ngược lại. Nhưng là người, gã cũng cảm thấy sức quyến rũ của cô gái, cái tội của gã không thể nào không thích thú trước sự ân cần vồ vập phỉnh phờ của cô ta. Ồ, gã biết rõ, biết rõ họ lắm chứ, biết từ chân tơ kẽ tóc. Nếu đứng về phía giai cấp riêng của họ mà đánh giá lòng tốt, thì họ đều là những người tốt cả, làm việc cật lực để kiếm đồng lương nghèo đói, khinh bỉ việc bán thân nuôi miệng để có cuộc sống dễ dàng hơn, tha thiết ước mong chút hạnh phúc nhỏ nhoi trong sa mạc của cuộc đời, đối mặt với một tương lai chẳng khác gì canh bạc, giữa cái xấu xa của sự làm lụng vất vả không bao giờ dứt và vực thẳm đen tối của sự khốn nạn ghê gớm hơn, con đường dẫn tới đó ngắn ngủi hơn tuy được trả nhiều tiền hơn.

"Bill," gã gật đầu trả lời. "Đúng rồi, thề mà, Bill chứ còn là gì nữa."

"Không nói đùa đấy chứ?" Cô ta hỏi.

"Không phải là Bill đâu," cô kia nói len vào.

"Sao cô biết? Trước kia cô đã gặp tôi bao giờ đâu?"

"Không cần gặp cũng biết thừa là anh nói dối." Cô kia đối lại.

"Nói thật đi - Bill, tên anh là gì nào?" cô gái thứ nhất hỏi.

"Cứ cho là Bill đi cũng được," gã thú thật.

Cô ta nắm lấy tay gã, lắc lắc một cách vui vẻ. "Biết ngay là anh nói dối mà, nhưng dù sao đối với em anh vẫn cứ là người tốt như thường."

Gã nắm chặt bàn tay mời mọc ấy thấy nhưng vết xước và chai sẹo quen thuộc.

"Cô thôi làm ở nhà máy đồ hộp từ bao giờ thế?" Gã hỏi.

"Sao anh biết, trời, anh là thầy tướng chắc?" Hai cô cùng nói.

Và trong khi gã trao đổi với họ những điều ngớ ngẩn của những đầu óc ngớ ngẩn, thì trong tiềm thức gã sừng sững hiện lên những giá sách của thư viện chứa đầy những tri thức của bao thế kỷ. Gã mỉm cười cay đắng về sự trái ngược đó, và lại bị sự nghi ngờ dằn vặt. Nhưng giữa sự suy nghĩ bên trong và cái đùa cợt bên ngoài, gã còn đủ thì giờ để nhìn đám đông xem hát lũ lượt đi qua. Rồi gã thấy nàng dưới ánh đèn đi giữa anh trai và người trẻ tuổi lạ mặt đeo mắt kính. Tim gã như ngừng đập. Gã đã chờ đợi bao lâu giây phút này. Gã còn đủ thời giờ để để nhận thấy một cái gì nhè nhẹ, bồng bềnh phủ lên trên mái đầu hoàng hậu của nàng, những đường nét thanh tú của thân hình ẩn trong bộ y phục, dáng đi uyển chuyển, bàn tay nâng chiếc váy, và rồi nàng đi mất, để gã vẫn đứng đó mắt nhìn chằm chằm vào hai cô gái công nhân nhà máy đồ hộp, nhìn vào bộ áo lòe loẹt các cô cố làm cho đẹp cố một cách bi thảm làm cho sạch sẽ và đỏm dáng, bộ quần áo rẻ tiền, những ruy băng rẻ tiền, những chiếc những rẻ tiền đeo ở ngón tay. Gã thấy tay mình bị lắc mạnh và nghe có tiếng nói:

"Tỉnh lại nào, Bill, anh làm sao thế?"

"Cô nói sao?" Gã hỏi.

"Ô, có gì đâu... " cô gái da ngăm đen lắc đầu, trả lời. "Em chỉ nghĩ là... "

"Gì kia?"

"À, em đang nói nhỏ giá anh kiếm được cho nó một cậu nào lịch sự thì tốt quá." (Vừa nói cô vừa hất hàm về phía cô bạn.) "Rồi chúng ta có thể lỉnh đi đâu ăn kem, uống socola, cafe hay gì đó."

Bất chợt gã thấy buồn nôn trong tinh thần - từ Ruth chuyển đến điều này thật quá đột ngột. Bên cạnh đôi mắt thách thức, táo bạo của người con gái đứng trước mặt gã đây, gã thấy đôi mắt trong sáng của Ruth, giống như đối mắt của nữ thần nhìn gã từ bề sâu thẳm của sự trong sáng. Và không hiểu sao gã thấy dâng lên trong lòng một sức mạnh. Gã còn cao đẹp hơn thế này. Cuộc sống đối với gã còn có ý nghĩa hơn là nó đối với hai cô gái này và ý nghĩ chỉ quanh quẩn không vượt khỏi chuyện kem, chuyện một câu nào lịch sự. Gã nhớ gã vẫn có một cuộc sống riêng tư bí mật trong ý nghĩ - Những ý nghĩ đấy gã vẫn muốn đem chia sẻ với một ai, nhưng gã không tìm thấy một người đàn bà nào có thể hiểu mà chẳng tìm được một người đàn ông nào. Đã nhiều lần gã thử, nhưng chỉ làm cho người nghe khó hiểu. Vì tư tưởng gã, vượt lên trên họ, cho nên gã suy luận, gã cũng phải vượt lên trên họ. Gã cảm thấy sức mạnh chuyển động trong người gã và gã nắm chặt tay lại. Nếu cuộc sống đối với gã có ý nghĩa hơn thì gã cũng phải đòi hỏi ở cuộc sống nhiều hơn, nhưng gã không thể đòi hỏi ở những loại bạn bè như thế này được. Đôi mắt đen táo bạo này không có gì để mà cho gã. Gã biết rõ ý nghĩ ở đằng sau đó, chuyện kem hay là một cái gì khác. Nhưng đôi mắt nữ thần ở bên cạnh - chúng cho gã tất cả những cái gã biết và hơn cả tất cả những cái gã có thể đoán được. Nó cho gã sách vở, hội họa, cái đẹp, sự thanh thản và tất cả những trang nhã của cuộc sống cao quý. Sau đôi mắt đen, gã biết rõ sự diễn biến của tư tưởng. Nó như chiếc máy đồng hồ. Gã có thể nhìn thấy tất cả những bánh xe quay. Sự thôi thúc của nó chỉ là thú vui thấp hèn, chật hẹp như nấm mồ phủ màn tang, cuối cùng chỉ là đi tới nấm mồ mà thôi. Nhưng sự thôi thúc của đôi mắt nữ thần kia là một điều bí ẩn, kỳ ảo không thể nghĩ tới được, là cuộc sống vĩnh cửu. Gã thoáng thấy linh hồn trong đôi mắt ấy, gã cũng thoáng thấy cả linh hồn gã nữa.

"Chương trình của cô có một điểm không ổn," gã nói lớn. "Tôi đã có hẹn rồi."

Đôi mắt cô gái lóe lên niềm thất vọng.

"Chắc là về để trông bạn ốm phải không?" Cô hỏi mỉa.

"Không, thật đấy - chuyện đứng đắn, đã có hẹn thật sự vớ... " gã ngập ngừng, "với một người còn gái."

"Anh không định bỏ rơi em đấy chứ?" Cô gái nói sôi nổi

Gã nhìn vào đôi mắt cô và trả lời. "Nói thật đấy mà. Nhưng tại sao ta lại không gặp lại nhau vào một buổi khác. Cô chưa nói cho tôi biết tên và cô ở đâu?"

"Lizzie," cô gái trả lời dịu đi, nắm chặt cánh tay gã, đứng ngã vào người gã "Lizzie Connolly, em ở đường số năm khu chợ."

Gã còn nói chuyện ít phút nữa trước khi chia tay. Gã không về nhà ngay và ở dưới gốc cây nơi gã vẫn đứng ngóng trông, gã nhìn lên khung cửa sổ và thì thầm: Hẹn với em đấy; Ruth ạ, anh sẽ hẹn với em đấy.

Chú thích:

1, Rudyard Kipling (1865-1936) - tiểu thuyết gia kiêm thi sĩ người Anh.

2. Nguyên văn: football map of hair: tóc đầy lồng bồng như quả bóng ở trên đầu.